03 apr Van reactief naar proactief (en hoe dat je leven verandert)
Definities van reactief en proactief reageren
Reactief reageren doe je wanneer je externe factoren leidend laat zijn bij het reageren. Bij proactief reageren daarentegen, ben jij zélf juist leidend. Eigenlijk vind ik ‘reactief’ en ‘proactief’ een beetje verwarrende termen. Reactief lijkt erop te wijzen dat je afwachtend bent, of misschien zelfs wel ‘lui’ en maar moeilijk in beweging komt. En proactief heeft iets energieks in zich. Zo van: “ik ga even flink in de actie stand en zal dat varkentje wel ‘ns even wassen”! Maar het gaat niet over de mate van in beweging komen of zijn. Het gaat over wat de aanleiding is om in beweging te komen. Komt dat uit jezelf (proactief) of laat je dat afhangen van factoren buiten jou (reactief)?
Reactief reageren = externe factoren zijn leidend bij (re)acties
Proactief reageren = jijzelf bent leidend bij je (re)acties
“Komt de aanleiding tot in beweging komen uit jezelf (proactief) of laat je het afhangen van factoren buiten jezelf? (reactief)”
Waarom is dit belangrijk?
Als je reactief reageert, betekent dit dat je het leven je maar laat overkomen. Je bent niet in je eigen driver’s seat, volgt alles wat zich toevallig aandient en laat jouw acties afhangen van externe dingen en omstandigheden. Daarmee geef je eigenlijk de zeggenschap over je eigen leven uit handen. Wat er dan kan gebeuren, is dat je leven vol raakt met dingen die ‘ok’ zijn, maar niet met wat je écht zelf wil. En dat is dus precies waar een essentialist voor wil waken. Reageer je proactief (wat een essentialist dus doet) dan zorg je ervoor dat je vanuit jezelf reageert. Je pakt daarmee de leiding over je eigen leven en je neemt je verantwoordelijkheid.
Ik krijg vaak van klanten te horen dat ze het gevoel hebben geleefd te worden. En dat ze daar ten eerste doodmoe van worden, en ten tweede ongelukkiger. Geleefd worden, is het gevolg van reactief reageren. En dat wil je niet. Je wil zélf bepalen waar jij je tijd aan uitgeeft. Zélf bepalen aan wie of wat jij je energie geeft. Zélf bepalen hoe jij je leven indeelt. Omdat je dan het leven leidt dat je ook wilt leiden. Om dat te kunnen ervaren, moet je de omslag naar proactief handelen maken.
Go with the flow
Reactief reageren moet je trouwens niet verwarren met het idee van ‘go with the flow‘. Je kan ook zeker meegaan in je flow wanneer je proactief bent. Bij proactief reageren zorg je er alleen voor dat je in jouw eigen flow zit, die je in de richting van je intentie brengt. Wanneer je reactief meegaat in de flow, kan je uitkomen waar je helemaal niet wil zijn. Een vergelijking om dit te verduidelijken:
Stel je intentie is om naar Bonaire te gaan. Je gaat naar Schiphol en daar zijn heel veel vliegtuigen (lees: ‘flows’) waar je in kan stappen, om er te komen. Als je reactief bent, dan stap je in het eerste vliegtuig dat je tegenkomt. Die ‘stond er toevallig’ dus daar stap je in. Helaas blijkt deze flow je naar Abu Dhabi te brengen 🙈. Misschien ook leuk, maar niet wat je wilde. Als je proactief bent, dan zorg je dat je in de juiste flow komt te zitten. A.k.a. in het vliegtuig naar Bonaire. Daar kies je bewust voor. Misschien gebeurt er iets waardoor je na de tussenlanding op Aruba, daar moet blijven. Dat kan. Misschien heeft een ‘hogere macht’ een ander plan met je voor, en laat je elders uitkomen… Maar de intentie en richting bepaal je bij proactief reageren zelf. Je hebt zelf het heft in handen.
Reactief versus proactief
| Reactief reageren |
Proactief reageren |
| ik kan er niks aan doen | waar heb ik wel invloed op |
| zo ben ik nu eenmaal | ik kan het ook anders aanpakken |
| hij maakt me zo boos | ik laat me boos maken door hem |
| ik moet | ik wil |
| ik ga proberen | ik ga |
| ik kan niet | welke alternatieven zijn er |
Concrete voorbeelden uit het dagelijks leven
Voorbeeld 1 – Tijd met de kinderen
Stel jij wilt ‘s avonds na het werk meer tijd met de kinderen. Maar elke keer komt er wel weer iets tussendoor, waardoor dat er bij inschiet. Je baas of een klant vraagt nog iets, de was moet ook nog gedaan worden en de keuken is een bende, die vriendin die belt heeft nu even moral support nodig. Wanneer jij daar op ingaat, laat je dus de externe omstandigheden voorrang geven op wat je eigenlijk wil. Iemand die proactief is, zal ten eerste erkennen dat je niet wordt afgeleid maar dat je je láát afleiden. Nu kan je denken: ja maar…
- ik moet toch naar m’n baas luisteren? (proactief: nee hoor, je kan ook zeggen dat hij morgen weer de eerste is)
- ik moet de was toch doen en de keuken opruimen, wie doet het anders? (proactief: nee hoor, jij kan misschien ook vragen of je eventuele partner het doet, het verzetten naar wanneer de kinderen slapen, de boel de boel laten, ervoor kiezen minder geld uit te geven aan kleding zodat je een hulp kan inhuren… ik noem maar wat. Er zijn altijd alternatieven)
- ik moet toch die vriendin helpen? (proactief: nee hoor, jij moet niks. Als jij dat nu op dit moment inderdaad graag wilt, en de tijd met je kinderen wilt opofferen, dan is dat uiteraard prima. Maar je kan ook tegen haar zeggen dat het nu niet uitkomt en dat je komend weekend graag alle tijd voor haar maakt om haar met aandacht te kunnen supporten)
Voorbeeld 2 – Een hond van een baas
Stel jij vindt jouw baas een ongelooflijke eikel. Hij laat nooit enige blijk van waardering zien of horen. Hij loopt totaal over je grenzen heen. Je voelt je niet meer dan een voetveeg. Geen fijne situatie om in te zitten. Grote kans dat je met tegenzin naar je werk gaat. Ben je reactief, dan denk je alleen in termen als: híj doet ook dit of dat, door hem voel ik me zo, er is niks aan te doen. Als hij eenmaal weg gaat, dan zal het weer leuk zijn op het werk.
Wanneer je proactief met deze situatie omgaat, dan ga je naar je eigen gedrag kijken. Wat of hoe kan jíj veranderen? Wat kan jíj doen? Kan jij leren om beter je grenzen te stellen zodat hij er ook niet meer overheen kán gaan? Kan jij proactief zaken oppakken waarvan je weet dat hij ze heel belangrijk vindt? Dus hoe kan jij je baas meer ondersteunen? Dit alles staat los van het feit of jouw baas ook inderdaad een eikel ís. Je verlegt alleen je aandacht naar jezelf. Naar de persoon op wie jij direct invloed hebt.
Voorbeeld 3 – Geldtekort
Stel dat jij tegenwoordig aan het eind van je geld altijd nog een stuk maand overhoudt. Met de huidige prijsstijgingen geen ondenkbare situatie. Je vindt dat jij nu mooi met de gebakken peren zit omdat je een veel kleinere bestedingsruimte hebt, terwijl jij er ook niks aan kan doen dat alles duurder is geworden. En dus ben je van mening dat je werkgever of de overheid maar met meer geld over de brug moet komen.
Dit is een hele reactieve reactie. Ook weer: los van het feit of jouw werkgever of de overheid nou wel of niet over de brug zou moeten komen, kan jij je ook afvragen wat je zélf kan doen om jouw situatie te verbeteren. Kan jij ervoor zorgen dat je meer inkomen krijgt door op een andere baan te solliciteren? Kan jij bewuster omgaan met je uitgaven? Kan jij op een andere manier verantwoordelijkheid nemen? Dit zijn allemaal proactievere houdingen ten opzichte van hetzelfde probleem. Je neemt het heft in eigen handen, en krijgt zo meer controle over je eigen leven, wat weer leidt tot een betere kwaliteit van leven.
Welke stappen kan je zetten om proactiever te worden?
Stap 1 – Bewustwording
Een eerste stap is je bewust worden dat er zoiets bestaat als pro- en reactief handelen. Hopelijk helpt deze blog je daarbij! Hiermee kan je in jouw dagelijks leven situaties gaan herkennen waarin jij reactief reageert. Merk ze op en neem waar wat de gevolgen van deze manier van handelen voor je zijn. Hoe voel je je, welk resultaat behaal je, wat voor effect heeft het reactief handelen op jou en je omgeving?
Stap 2 – Besluit nemen
De tweede stap is het nemen van een besluit dat je dit niet meer wil. Dit is belangrijk omdat je, naar mijn mening, alleen met een interne drive echte veranderingen kan doorvoeren in je leven. Zodra er geen sprake is van intrinsiek handelen, zal je een verandering met behulp van discipline en doorzettingsvermogen moeten bewerkstelligen. En hoewel dat niet onmogelijk is, maak je het voor jezelf wel onnodig moeilijk.
Stap 3 – Definiëren
Bepaal vervolgens wat je anders wil en hoe je daar gaat komen. Hoe zou je liever willen reageren? Wat zou je eigenlijk liever willen zeggen? Werk desnoods een scenario helemaal voor jezelf uit op papier. Dicht een mooie volzin en leer die uit je hoofd. Dit klinkt misschien absurd maar het kan je in het begin helpen om stappen te zetten.
Een voorbeeld:
Tegen je baas die om 17 uur nog aan je jasje trekt, terwijl jij de kinderen wil ophalen, kan je zeggen: “Het is 17 uur dus ik ga nu de kinderen ophalen. Maar ik zal hier morgen als eerste naar kijken. Fijne avond!”. Let op dat ik hier ‘ik ga de kinderen ophalen’ schrijf, en niet ‘ik moet de kinderen nu ophalen’. Je hoeft namelijk geen excuus aan te wenden waarom jij, wanneer je dag erop zit en het werk gedaan is, naar huis gaat. Je hoeft eigenlijk zelfs niet eens een reden te geven…
Stap 4 – Actie
En stappen zetten is precies wat je mag gaan doen! Je kan in je hoofd van alles bedenken, als je geen actie neemt, en handelt naar wat je bedacht hebt, zal er niks veranderen. Neem vooral kleine stapjes. Verwacht niet van jezelf dat proactief worden over één nacht ijs gaat. Dit zal veel oefening voor nodig zijn. En dat kost nou eenmaal tijd en energie.
Hoe ik mijn coachees geholpen heb, het nu anders te doen
De namen zijn in verband met privacy fictief. De omschreven situaties zijn echt.
Jeanette
Jeannette was ontzettend veel tijd kwijt met het huishouden. Ze had de standaard die haar moeder vroeger had, van hoe vaak wat schoongemaakt moest worden, hoe uitgebreid maaltijden moesten zijn en hoe geordend het huis eruit moest zien, overgenomen. Dat was wat ze kende, dat was wat verwacht werd (in eerste instantie door haar moeder, maar nu óók door haarzelf) en dat was dus wat ze deed. Het feit dat zij nu, in tegenstelling tot haar moeder vroeger, naast een baby óók nog een veeleisende baan had, werd in het hele verhaal niet meegenomen…
We hebben eerst samen aan bewustwording gewerkt. Bewustwording van wat ze deed, en waarom. Vervolgens zijn we gaan kijken wat zij zelf eigenlijk belangrijk vond. Kijk, als jij het super belangrijk vindt dat jouw huishouden pico bello verzorgd is en jij wíl daar ook veel tijd voor opofferen en daar dus andere dingen voor laten schieten, dan is dat absoluut helemaal prima. Maar Jeanette niet. Zij realiseerde zich dat zij eigenlijk andere keuzes wilde maken. We zijn samen aan de slag gegaan zodat ze proactief andere keuzes ging maken en grenzen kon stellen. Naar anderen, maar ook naar zichzelf toe.
Marlijn
De werkagenda van Marlijn werd volledig gedicteerd door de wensen van anderen. Zodra iemand een verzoek had haar te spreken, vond ze dat ze dat maar ergens in moest passen. Doordat ze reactief reageerde, óók ingegeven doordat ze alles nou eenmaal leuk vond, raakte haar agenda voller en voller en kwam ze haast niet meer toe aan wat je eigenlijk moest en wilde doen.
Ook hier hebben we samen weer gewerkt aan bewustwording: wat gebeurde er nou steeds precies waardoor haar agenda zo vol raakte? We kwamen er op dat iedereen haar ook maar rechtstreeks kon benaderen, terwijl ze een assistent had. Door proactief nergens meer haar directe nummer te vermelden, werden al veel telefoontjes opgevangen. Daarnaast bepaalde ze zelf proactief hoeveel tijd ze per week wilde besteden aan ‘spar-verzoeken’. Zodra deze plekken vol zaten, was er dus geen ruimte meer en verkocht ze nee. Door proactieve acties te ondernemen werd Marlijn weer baas over haar eigen tijd.
Bettina
Bettina had als alleenstaande, werkende moeder een verschrikkelijk druk leven. Om alle ballen in de lucht te kunnen houden, schoot quality time met haar kinderen er vaak bij in. Terwijl ze eigenlijk wel heel sterk voelde dat ze dat het meest belangrijk vond.
Omdat al helder was wat ze graag wilde, zijn we samen deze tijd met haar kinderen proactief gaan inplannen. Niet meteen dagelijks 3 uur, want dat is echt een utopie. Klein beginnen heeft veel meer kans van slagen. Zo zal je makkelijker echt een gewoonte ervan kunnen maken. Maar die kleine verandering, van een paar keer per week een uur wérkelijk tijd hebben voor haar kinderen, deed ongelooflijk veel met de gemoedstoestand van Bettina (én had een positief effect op de kinderen). Overigens hebben we er natuurlijk ook nog aan gewerkt dat ze daadwerkelijk ging vasthouden aan haar planning door grenzen te stellen. Aan een planning alleen, heb je namelijk niet zo veel… ;-)
Wil jij ook graag dat ik je begeleid naar meer proactief worden? Leuk! Mail me dan voor een gratis kennismakingsgesprek. In dat gesprek gaan we samen onderzoeken waar jij precies behoefte aan hebt en wat ik daarin voor jou zou kunnen betekenen.
De (duurzame) voordelen van proactief reageren
- Het vermindert stress: wanneer je proactief bent, anticipeer je op problemen en ga je ze actief tegen. Dit kan angst en stress verminderen, omdat je weet dat je voorbereid bent en actie onderneemt om problemen te voorkomen of op te lossen.
- Het verhoogt productiviteit: proactief zijn kan je productiviteit versterken doordat het je in staat stelt om tijd en energie te besparen, betere planning en organisatie mogelijk maakt, je helpt prioriteiten te stellen en je in staat stelt om tijdig actie te ondernemen om problemen te voorkomen.
- Het verbetert relaties: proactief zijn kan ook bijdragen aan het verbeteren van relaties, zowel op persoonlijk als op professioneel vlak. Door bijvoorbeeld proactief te communiceren, kunnen misverstanden worden voorkomen en kunnen problemen snel worden opgelost.
- Het versterkt je zelfvertrouwen: proactief zijn betekent dat je actief stappen onderneemt om problemen op te lossen of doelen te bereiken voordat deze zich voordoen. Dit geeft je een gevoel van controle over je leven en je omgeving, wat kan bijdragen aan een versterkt gevoel van zelfvertrouwen.